Neytendalán í gervigjaldmiðlum

Umræðan um myntkörfulán hefur að miklu leyti snúist um hvort heimilt sé að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla. Ef fleiri fjármálastofnanir en SP Fjármögnun, dótturfyrirtæki Landsbankans, eru með myntkörfur sem eru  gervigjaldmiðlar (e. artificial currency) ætti umræðan að snúast í ríkara mæli um það hvort heimilt sé að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi gervigjaldmiðla (reikningseiningar). 

SP5 myntkarfa SP Fjármögnunar er  með „föstum fjölda mynta í hverri einingu” og er framsett á þann máta, samkvæmt upplýsingum frá SP Fjármögnun, vegna þess að þegar fyrirtækið ákvað að bjóða upp á  myntkörfuna SP5 (40%EUR, 25%USD, 20%CHF, 15%JPY) gat innheimtukerfi fyrirtækisins  ekki meðhöndlað lán í svo mörgum myntum og var því „brugðið á það ráð“ að gera myntkörfu með föstum fjölda mynta í hverri einingu og  þannig hægt að meðhöndla lán í mörgum myntum sem eina „mynt.” Fyrirmyndin er sögð Reikningseining Fiskveiðasjóðs Íslands (RFÍ), einnig samkvæmt upplýsingum frá SP Fjármögnun.

Fiskveiðasjóður Íslands hafði sérstaka lagaheimild fyrir þessu útlánafyrirkomulagi og í því tilfelli voru lántakendur upplýstir  um lánafyrirkomulagið ólíkt lántakendum SP Fjármögnunar sem var talin trú um að þeir væru að fá lán í erlendum gjaldmiðlum: EUR, USD, JPY og CHF en voru í rauninni að fá lán í SP5, íslenskri gervimynt. Höfuðstóll SP5 lána er í einingum (í íslenskum kr. á lánasamningi) og því lægra sem gengi SP5 var við lántöku,  því fleiri einingar skuldar viðkomandi. Þessu mætti  líkja við sjóð sbr. fjölda hluta í sjóði.

Eitt þekktasta dæmi um gervigjaldmiðill er SDR (Special Drawing Rights/Sérstök dráttarréttindi) sem Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn (AGS) kom á fót árið 1969, stundum nefnt „pappírsgull.”  SDR er ímynduð myntkarfa, samsett úr helstu heimsgjaldmiðlum og  er eingöngu notuð við reikningsskil innan AGS.

Hér á landi hefur þetta fyrirbæri aftur á móti verið notað  til að veita neytendum lán til bifreiðakaupa!  Íslensku lánsfjárhæðinni er umbreytt í SP5 einingar og er skuld lántakandans bundin við gengi þessa gervigjaldmiðils. Í ódagsettri tilkynningu (sett inn í lok okt. 09.) á vef SP Fjármögnunar er reynt  að láta menn halda að lán í SP5 einingum jafngildi láni í  þeim erlendu gjaldmiðlum sem SP5 myntin er búin til úr.  Það er einfaldlega rangt og því skal einnig haldið til haga að það kemur lántakendum ekkert við hvernig lánafyrirtæki fjármagnar sig heldur aðeins hverskonar lán þeir fá frá fyrirtækinu.

Dómur  sá er féll í héraðsdómi  í máli nr. E-4501/ 2009, 3. desember sl.  SP Fjármögnun í vil snéri að  láni í JPY og CHF (50/50) þar sem íslensk lánsfjárhæð og afborganir eru beintengd við gengi þeirra erlendu gjaldmiðla.  Það lánafyrirkomulag er ekki myntkarfa  eða gervigjaldmiðill eins og SP5.  Lánasamsetningin JPY/CHF er  aftur á móti kölluð  „BL2 myntkarfa“  á lánasamningum sem SP gefur út en í raun er um að ræða  tvö aðskilin lán. Ekkert skráð gengi er  til fyrir „ BL2 “ og hreyfingalistar  yfir afborganir og greiðsluseðlar  fyrir þessa lánasamsetningu eru í gjaldmiðlunum JPY og CHF en fyrir SP5 lánin eru hreyfingalistar og gíróseðlar í SP5. Það er aftur á móti einkennilegt að lán sem er ekki myntkarfa en heitir „BL2 myntkarfa“ á lánasamningi skuli vera dæmt lögmætt fyrir rétti!

Við eigum væntanlega eftir að sjá dómsmál þar sem reynir á hvort  lögmætt sé að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við reikningseiningar eða gervigjaldmiðil sem hvergi er skráður með kaup-og sölugengi nema á heimasíðu  lánveitandans.Útlánafyrirkomulagið er reyndar svo galið að hvorki Neytendastofa né dómstólar eiga að þurfa að eyða tíma í þessa vitleysu. Það þarf engan lögfræðing til að sjá að þessi lán standast engin lög um neytendalán  auk þess sem hér er um að ræða vörusvik. Lánin voru markaðssett hjá bílaumboðum landsins sem lán í erlendri mynt og á SP5 lánsamningum eru t.d. skráð upphafleg prósentuhlutföll (og ekkert um „fjölda mynta í körfu") erlendu gjaldmiðlanna sem SP5 er samsett úr, þ.e. eins og hlutföll þeirra voru á stofndegi myntkörfunnar, 5. maí 2004, en ekki eins og hlutföllin voru þegar lánin voru veitt. Það er álíka og að skrá upphaflegt gildi neysluverðsvísitölu á lánasamninga í íslenskri mynt í stað vísitölu þess mánaðar sem lánið er gefið út í.

Að lokum er þeirri spurningu varpað fram til forstjóra Fjármálaeftirlitsins og yfirmanns stofnunarinnar, viðskiptaráðherra,  hvort það sé innifalið í starfsleyfi fjármálafyrirtækja að reka eigin gjaldmiðil og nota hann  til útlána til almennings  undir því yfirskyni að verið sé að lána í fullgildum heimsgjaldmiðlum. Kannski leyfilegt ef tölvukerfi fjármálafyrirtækisins býður ekki upp á annað?

Bottom of Form

 

Athugasemdir

[Geir (IP-tala skráð) 26.1.2010 kl. 09:51]

Sæl Þórdís

Þetta er alveg kórrett hjá þér, ég sé að SP Fjármögnun hefur fengið pata af þessu hjá þér og því sem þú ert að gera, því þeir hlupu upp til handa og fóta og bjóða nú SP5 körfu þrælunum að breyta bullinu í SP5 körfunni í verðtryggð lán til að losna við bótaskyldu vegna blekkinganna.

[Guðmundur Andri Skúlason, 26.1.2010 kl. 23:16]

Það er kristaltært að það má hvorki binda verðtryggingu skuldbindinga við erlenda gjaldmiðla né gervigjaldmiðla enda er skýrt á um það kveðið í lögum um vexti og verðtryggingu nr. 38/2001, hvar stendur í 14. gr.:

„Heimilt er að verðtryggja sparifé og lánsfé skv. 13. gr. sé grundvöllur verðtryggingarinnar vísitala neysluverðs“

Dómurinn sem féll í héraði í máli SP. er þar að leiðandi frekar óskiljanlegur og ekki hægt að sjá í fljótu bragði að hvaða lagastoð dómari hallar sér þegar hann dreymir fengna niðurstöðu.

[Vilhjálmur Árnason, 27.1.2010 kl. 00:22]

Tilbúin lagaóvissa af bestu gerð.

Óréttmæt auðgun af skýrustu gerð.  Þessi fyrirtæki ættu að hafa vit á að semha strax við lántakendur sína og færa lánin yfir í löglega lánasamninga. Þeirra bíður flóð af lögsóknum. Og skaðabótaskylda. Þessi fyrirtæki gætu lámarkað skaða sinn með því að fara að kröfum lántaka.

[Elli (IP-tala skráð) 28.1.2010 kl. 00:27]

Sæl Þórdís,

Ég við byrja á að taka fram að ég er hjartanlega sammála þinni túlkun á eðli lána SP, að þau séu gervilán. Mig langar hins vegar að velta fram þeirri spurningu hvort að þessi téðu "erlendu" lán, myndu ekki flokkast sem gjaldeyrisviðskipti, væru þau lögleg? Sem sagt, SP tekur að eigin sögn lán í erlendri mynt frá Landsbankanum, og skiptir því í íslenska krónu (fyrir hönd lántakandans) til að borga seljanda vörunnar söluverðið semm uppgefið er í íslenskum krónum. Að skipta erlendum gjaldeyri í innlendan er samvæmt skilgreiningu laga um gjaldeyrismál frá 1992, gjaldeyrisviðskipti.

Samkvæmt nýjum upplýsingum sem ég hef frá FME tekur starfsleyfi SP ekki til 7. töluliðar 20.gr laga nr. 161/2002 um fjármálafyrirtækji sem tekur einmitt á leyfi lánafyrirtækja til: "Viðskipta fyrir eigin reikning eða fyrir viðskiptavini með: b. erlendan gjaldeyri,..... Því spyr ég ef lánin væru lögleg hefur ekki SP brotið gegn starfsleyfi sínu?

Að síðustu varðandi greiðslujöfnunina sem SP býður upp á. Ef sótt er um greiðslujöfnun sendir SP viðskiptavinum sínum bréf þar sem tilgreindar eru skilmálabreytingar lánsins. Einn skilmálinn segir: ".....Lánið er eftir sem áður í erlendri mynt." Skv. lánssamningi er það í íslenskum krónum! Síðar í sama bréfi er tilgreind skipting lánsins í upphæðum erlendu myntana reiknað á gengi lántökudags en staða lánsins við greiðslujöfnun á núverandi gengi. Þarna er verið að nýta sér greiðsluvandræði heiðarlegs fólks og réttaróvissu út frá nýgengnum dómi í héraði og plata fólk til að viðurkenna að lánið sé í erlendri mynt. Dæmalaust! Einnig spyr ég, hvers vegna þarf að taka fram í lánssamningi að "erlent" lán sé gengistryggt??? væri það ekki svo sjálfkrafa ef það er í erlendri mynt? Mótsagnirnar eru endalausar.

Að Neytendastofa og FME hafi ekki gert athugasemdir við framferði SP (og annarra) er með ólíkindum.

[Guðmundur Ásgeirsson, 29.1.2010 kl. 03:40]

Löggjafinn er ekki í neinum vafa í athugasemdum sínum við frumvarp til laga um vexti og verðtryggingu:

Um 13. og 14. gr.

Í 13. gr. frumvarpsins er fjallað um gildissvið kafla um verðtryggingu sparifjár og lánsfjár.... ... ...

Í 1. mgr. er lagt til að heimildir til að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við gengi erlendra gjaldmiðla verði felldar niður.... ... ...

Samkvæmt 13. gr. og 1. mgr. 14. gr. frumvarpsins verður ekki heimilt að binda skuldbindingar í íslenskum krónum við dagsgengi erlendra gjaldmiðla. Er talið rétt að taka af allan vafa þar að lútandi.

Þetta frumvarp var samþykkt án breytinga á 13. og 14. greinum, og varð að lögum nr. 38/2001. Getur það orðið eitthvað skýrara?

[Þórdís (IP-tala skráð) 29.1.2010 kl. 09:00]

Guðmundur, SP5 er ekki erlendur gjaldmiðill.

[Geir Birgir (IP-tala skráð) 29.1.2010 kl. 15:47]

Það ætlar seint að komast inní kollinn á fólki að SP5 er ekki gjaldmiðill sem nota skal í bílaviðskiptum eins og SP Fjármögnun hf gerir, heldur....En þessar skýringar eru fengnar af Vísindavefnum og ættu að svara þessu.

Spurning
Hvað þýðir SDR í gengisskráningu og hvernig er gengi þess fundið?

Svar
SDR er skammstöfun á reiknieiningu sem Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn (e. International Monetary Fund, IMF) notar. Á ensku er fullt heiti Special Drawing Rights og hefur það verið þýtt sem sérstök dráttarréttindi á íslensku. Gildi SDR er reiknað út frá gengi tiltekinnar körfu þeirra gjaldmiðla sem helst eru notaðir í milliríkjaviðskiptum. Sjóðurinn notar þessa einingu í viðskiptum sínum en einnig er stuðst við hana í ýmsum öðrum viðskiptum, einkum þó milli ríkisstjórna, seðlabanka og alþjóðastofnana.

"en ekki í bílasölu, mitt innskot"

Körfunni er breytt af og til og var það síðast gert 1. janúar 2001. Nú er karfan þannig reiknuð að Bandaríkjadalur vegur 45%, evran 29%, japanska jenið 15% og sterlingspundið 11%. Þegar þetta er skrifað, í febrúar 2002, kostar hvert SDR um 126 krónur íslenskar.

Nafnið sérstök dráttarréttindi er þannig til komið að aðildarþjóðir Alþjóða gjaldeyrissjóðsins hafa rétt til að fá fé frá sjóðnum undir ákveðnum kringumstæðum, það er hafa rétt til að draga fé út úr sjóðnum. Hve mikið hver þjóð getur fengið eða dregið út er reiknað í fyrrgreindum einingum og þess vegna eru þær kenndar við dráttarréttindi.

[Guðmundur Ásgeirsson, 29.1.2010 kl. 15:56]

"SP5 er ekki gjaldmiðill" - Þess þá heldur! Útreikningur myntkörfunnar byggist a.m.k. á gengi erlendra gjaldmiðla.